De christelijke wereld gebruikte ooit de Juliaanse kalender, maar in de Middeleeuwen werd deze omgeschakeld naar de kalender die we vandaag de dag gebruiken - de Gregoriaanse kalender.

De overgang markeerde een belangrijke verschuiving in de tijdmeting. De overgang werd geïnitieerd door paus Gregorius XIII in 1582 en was bedoeld om de kleine discrepantie tussen het kalenderjaar en het werkelijke zonnejaar te corrigeren.

Maar terwijl de invoering van de Gregoriaanse kalender zorgde voor een verbeterde nauwkeurigheid in het meten van tijd, betekende het ook dat er 10 dagen verdwenen.

Laten we eens kijken naar de Gregoriaanse en de Juliaanse kalenders, waarom er werd gewisseld en wat er gebeurde met de ontbrekende 10 dagen.

Hoe werken kalenders?

Afhankelijk van wanneer een kalender begint met het meten van tijd, zal de "huidige" datum anders zijn. Bijvoorbeeld, het huidige jaar in de Gregoriaanse kalender is 2023, maar het huidige jaar in de Boeddhistische kalender is 2567, in de Hebreeuwse kalender is 5783-5784, en in de Islamitische kalender is 1444-1445.

Nog belangrijker is echter dat verschillende kalenders niet alleen uitgaan van verschillende data, ze meten de tijd vaak ook op verschillende manieren. De twee belangrijkste factoren die verklaren waarom kalenders zo van elkaar verschillen zijn:

De variaties in de wetenschappelijke en astronomische kennis van de culturen die met verschillende kalenders komen.

De religieuze verschillen tussen genoemde culturen, omdat de meeste kalenders gebonden zijn aan bepaalde religieuze feestdagen. Die banden zijn moeilijk te verbreken.

Dus hoe verklaren deze twee factoren samen het verschil tussen de Juliaanse en de Gregoriaanse kalender, en hoe verklaren ze die 10 mysterieuze ontbrekende dagen?

De Juliaanse en Gregoriaanse kalenders

Laten we eerst eens kijken naar de wetenschappelijke kant van de zaak. Wetenschappelijk gezien zijn zowel de Juliaanse als de Gregoriaanse kalender vrij nauwkeurig.

Dat is vooral indrukwekkend voor de Juliaanse kalender, want die is vrij oud - hij werd voor het eerst geïntroduceerd in het jaar 45 voor Christus, nadat hij een jaar eerder was ontworpen door de Romeinse consul Julius Caesar.

Volgens de Julius kalender bestaat elk jaar uit 365,25 dagen verdeeld in 4 seizoenen en 12 maanden die 28 tot 31 dagen lang zijn.

Om die .25 dag aan het einde van de kalender goed te maken, wordt elk jaar naar beneden afgerond op slechts 365 dagen.

Elk vierde jaar (zonder uitzondering) krijgt een extra dag (29 februari) en is in plaats daarvan 366 dagen lang.

Als dat bekend klinkt, dan komt dat omdat de huidige Gregoriaanse kalender bijna identiek is aan zijn Juliaanse voorganger met slechts één klein verschil - de Gregoriaanse kalender heeft 356,2425 dagen in plaats van 356,25 dagen.

Wanneer is de schakelaar gemaakt?

De verandering werd ingesteld in 1582 na Christus of 1627 jaar na de Juliaanse kalender. De reden voor de verandering was dat men zich tegen de 16e eeuw realiseerde dat het werkelijke zonnejaar 356,2422 dagen lang is. Dit kleine verschil tussen het zonnejaar en het Juliaanse kalenderjaar betekende dat de kalender iets naar voren schoof met de tijd.

Dit was voor de meeste mensen geen groot probleem, omdat het verschil niet zo groot was. Wat maakt het immers uit voor de gemiddelde mens als de kalender een beetje verschuift in de loop van de tijd als het verschil niet echt kan worden opgemerkt in de tijdspanne van een mensenleven?

Waarom schakelde de kerk over op de Gregoriaanse kalender?

Maar het was een probleem voor religieuze instellingen, omdat veel feestdagen - vooral Pasen - verbonden waren met bepaalde hemelse gebeurtenissen.

In het geval van Pasen werd de feestdag gekoppeld aan de noordelijke lente-equinox (21 maart) en wordt verondersteld altijd op de eerste zondag na de Paasvollemaan te vallen, d.w.z. de eerste volle maan na 21 maart.

Omdat de Juliaanse kalender echter 0,0078 dagen per jaar onnauwkeurig was, had dat in de 16e eeuw geresulteerd in een afwijking van de lente-equinox met ongeveer 10 dagen. Dit maakte het timen van Pasen behoorlijk moeilijk.

En dus verving Paus Gregorius XIII de Juliaanse kalender door de Gregoriaanse kalender in 1582 na Christus.

Hoe werkt de Gregoriaanse kalender?

Deze nieuwe kalender werkt op bijna dezelfde manier als de kalender ervoor, met het kleine verschil dat de Gregoriaanse kalender eens in de 400 jaar 3 schrikkeldagen overslaat.

Terwijl de Juliaanse kalender elke vier jaar een schrikkeldag (29 februari) heeft, heeft de Gregoriaanse kalender elke vier jaar zo'n dag, behalve elk 100e, 200e en 300e jaar van elke 400 jaar.

Bijvoorbeeld, 1600 na Christus was een schrikkeljaar, net als het jaar 2000, maar 1700, 1800 en 1900 waren geen schrikkeljaren. Die 3 dagen eens in de 4 eeuwen drukken het verschil uit tussen de 356,25 dagen van de Juliaanse kalender en de 356,2425 dagen van de Gregoriaanse kalender, waardoor de laatste nauwkeuriger is.

Natuurlijk hebben degenen die goed hebben opgelet opgemerkt dat de Gregoriaanse kalender ook niet 100% nauwkeurig is. Zoals we al zeiden duurt het werkelijke zonnejaar 356,2422 dagen, dus zelfs het Gregoriaanse kalenderjaar is nog steeds 0,0003 dagen te lang. Dat verschil is echter zo onbeduidend dat zelfs de katholieke kerk zich er niet druk om maakt.

Hoe zit het met de ontbrekende 10 dagen?

Nou, nu we begrijpen hoe deze kalenders werken, is de verklaring eenvoudig - omdat de Juliaanse kalender al 10 dagen was uitgelopen door de invoering van de Gregoriaanse kalender, moesten die 10 dagen worden overgeslagen om Pasen weer te laten samenvallen met de lente-equinox.

Dus besloot de katholieke kerk om in oktober 1582 over te stappen van de ene kalender naar de andere, omdat er in die maand minder religieuze feestdagen waren. De exacte datum van "de sprong" was 4 oktober, de dag van het feest van Franciscus van Assisi - om middernacht. Op het moment dat die dag voorbij was, sprong de kalender naar 15 oktober en werd de nieuwe kalender ingevoerd.

Was die sprong van 10 dagen echt nodig om een andere reden dan het beter bijhouden van religieuze feestdagen? Niet echt - vanuit een puur burgerlijk oogpunt maakt het eigenlijk niet uit welk nummer en welke naam een dag krijgt, zolang de kalender die de dagen bijhoudt maar nauwkeurig genoeg is.

Dus ook al was de overgang naar de Gregoriaanse kalender goed omdat die de tijd beter meet, het overslaan van die 10 dagen was alleen nodig om religieuze redenen.

Hoe lang duurde het voordat de nieuwe kalender werd ingevoerd?

Het overspringen van die 10 dagen zorgde ervoor dat veel mensen in andere niet-katholieke landen aarzelden om de Gregoriaanse kalender over te nemen. Terwijl de meeste katholieke landen vrijwel onmiddellijk overschakelden, deden protestantse en orthodox-christelijke landen er eeuwen over om de verandering te accepteren.

Zo accepteerde Pruisen de Gregoriaanse kalender in 1610, Groot-Brittannië in 1752 en Japan in 1873. De meeste landen in Oost-Europa maakten de overstap tussen 1912 en 1919. Griekenland deed dat in 1923 en Turkije pas in 1926.

Dit betekende dat ongeveer drie en een halve eeuw lang, reizen van het ene land naar het andere in Europa betekende dat je 10 dagen heen en weer moest gaan in de tijd. Bovendien, omdat het verschil tussen de Juliaanse en de Gregoriaanse kalender steeds groter wordt, is het tegenwoordig meer dan 13 dagen in plaats van slechts 10 dagen.

Was de Switch een goed idee?

Over het algemeen zijn de meeste mensen het erover eens dat dit het geval was. Vanuit een puur wetenschappelijk en astronomisch oogpunt is het beter om een nauwkeurigere kalender te gebruiken. Het doel van een kalender is immers om de tijd te meten. De beslissing om datums over te slaan werd natuurlijk genomen uit puur religieuze overwegingen en dat irriteert sommige mensen.

Tot op de dag van vandaag gebruiken veel niet-katholieke christelijke kerken nog steeds de Juliaanse kalender om de data van bepaalde feestdagen zoals Pasen te berekenen, ook al gebruiken hun landen de Gregoriaanse kalender voor alle andere wereldlijke doeleinden. Daarom is er bijvoorbeeld een verschil van 2 weken tussen katholiek Pasen en orthodox Pasen. En dat verschil zal met de tijd alleen maar groter worden!

Hopelijk zijn toekomstige "sprongen in de tijd" alleen van toepassing op de data van religieuze feestdagen en niet op burgerlijke kalenders.

Inpakken

Al met al was de overgang van de Juliaanse naar de Gregoriaanse kalender een belangrijke aanpassing in de tijdrekening, gedreven door de behoefte aan grotere nauwkeurigheid in het meten van het zonnejaar.

Hoewel het schrappen van 10 dagen misschien vreemd lijkt, was het een noodzakelijke stap om de kalender in lijn te brengen met astronomische gebeurtenissen en de juiste naleving van religieuze feestdagen te garanderen.