Cybele was een Grieks-Romeinse godin, bekend als de Grote Moeder van de Goden. Cybele, die vaak de 'Magna Mater' wordt genoemd, werd aanbeden als een godin van de natuur, vruchtbaarheid, bergen, spelonken en burchten. Van een Anatolische moedergodin werd Cybele de enige bekende godin in het oude Frygië wiens verering zich verspreidde naar het oude Griekenland en vervolgens naar het Romeinse Rijk, waar zij de beschermster werd van de Romeinse staat. Zij behoorde tot de meest vereerde van alle godheden uit de oude wereld.

Mythe over de oorsprong van Cybele in Phrygië

De mythe van Cybele ontstond in Anatolië, gelegen in het huidige Turkije. Ze werd gezien als de moeder, maar haar mythe groeide en ze werd later bekend als de moeder van alle goden, het leven en de dingen.

De oorsprong van Cybele is duidelijk niet-Grieks en betreft een tweeslachtige geboorte. Cybele werd geboren toen de Aardse Moeder (de aardgodin) ontdekte dat zij per ongeluk was bevrucht door de slapende hemelgod van Frygië.

• Een tweeslachtige geboorte

Toen Cybele werd geboren, ontdekten de goden dat zij een hermafrodiet was, dat wil zeggen dat zij zowel mannelijke als vrouwelijke organen had. Dit beangstigde de goden en zij castreerden Cybele. Zij gooiden het mannelijke orgaan weg en er groeide een amandelboom uit.

Na verloop van tijd bleef de amandelboom groeien en begon vruchten te dragen. Op een dag kwam Nana, een Naiad-nimf en dochter van River Saggarios, langs de boom en kwam in de verleiding toen ze de vruchten zag. Ze plukte er een en hield die tegen haar borst, maar toen de vrucht verdween, besefte Nana plotseling dat ze zwanger was.

• Cybele en Attis

Nana baarde een zoon die ze Attis noemde en hij groeide op tot een knappe jongeman. Sommigen zeggen dat hij een herder was. Cybele werd verliefd op Attis, en ze liet hem beloven dat hij altijd de hare zou zijn en haar nooit zou verlaten. In het heetst van de strijd beloofde Attis het, maar hij nam het niet al te serieus. Later ontmoette hij de mooie dochter van een koning en werd hij verliefd op haar. Hij was compleetvergat de belofte die hij aan Cybele had gedaan en vroeg om de hand van de prinses.

• Cybele neemt wraak op Attis

Zodra Cybele ontdekte dat Attis zijn belofte aan haar had gebroken, werd ze woedend en werd ze verblind door jaloezie. Op Attis' trouwdag kwam ze aan en maakte iedereen gek, ook Attis. Attis had zich inmiddels gerealiseerd welke verschrikkelijke fout hij had gemaakt door de godin te verlaten en hij rende weg van iedereen en de heuvels in. Hij spartelde en schreeuwde, vervloekte zichzelf om zijn dwaasheid endan, uit frustratie, castreerde Attis zichzelf. Hij bloedde dood aan de voet van een grote pijnboom.

• Cybele's Sorrow

Toen Cybele Attis' dode lichaam onder de boom zag liggen, kwam ze weer bij zinnen en voelde ze niets dan verdriet en schuld voor wat ze had gedaan. In de Romeinse versie uitte ze haar gevoelens aan Jupiter, de koning van de goden, en omdat hij medelijden met haar had, had Jupiter medelijden met Cybele en vertelde haar dat Attis' lichaam voor altijd bewaard zou blijven zonder te vergaan en dat de dennenboom waaronder hij stierf altijdworden beschouwd als een heilige boom.

Een andere versie van het verhaal vertelt hoe Attis probeerde een koning te castreren, waarna hijzelf als straf werd gecastreerd en doodbloedde onder de pijnboom. Zijn volgelingen vonden hem en begroeven hem, waarna zij zichzelf castreerden om hem te eren.

Cybele's nakomelingen

Volgens de oude bronnen baarde Cybele alle andere goden en de eerste mensen, dieren en de natuur. Eenvoudig gezegd was zij de 'universele moeder'. Zij had ook een dochter die door Olympos Alke werd genoemd en zou de moeder zijn geweest van Midas en de Korybantes, die rustieke halfgoden waren. Het waren gekuifde en gewapende dansers die hun moeder vereerden met dansen en trommelen.

Cybele in de Griekse Mythologie

In de Griekse mythologie wordt Cybele geïdentificeerd met de Griekse moeder van de goden, de Titaness Rhea Ze is ook bekend als Agdistis. De androgynie van de godin staat symbool voor een oncontroleerbare en wilde natuur. Daarom beschouwden de goden haar als een bedreiging en castreerden ze haar bij haar geboorte.

De Griekse mythe van Agdistis (of Cybele) en Attis is iets anders dan de versie in de Romeinse mythologie. In de Griekse versie castreerden Attis en zijn schoonvader, de koning van Pessinus, zichzelf en sneed Attis' aanstaande bruid haar beide borsten af. Nadat Zeus de Griekse equivalent van Jupiter, een radeloze Agdistis beloofde dat Attis' lichaam niet zou ontbinden, werd Attis begraven aan de voet van een heuvel in Phrygië, die toen naar Agdistis werd genoemd.

De cultus van Cybele in Rome

Cybele was de eerste godheid uit Griekenland die werd vereerd en aanbeden als godin. Cybele was een populaire godin in Rome, die door velen werd aanbeden. Haar culten werden aanvankelijk echter verboden omdat de leiders van Rome geloofden dat deze cultussen hun gezag en macht bedreigden. Toch begonnen haar volgelingen snel te groeien.

De verering van Cybele bleef echter bloeien. Tijdens de Tweede Punische Oorlog (de tweede van de drie die tussen Rome en Carthago werden uitgevochten) werd Cybele beroemd als beschermster van soldaten die ten strijde trokken. Ter ere van Cybele werd elk jaar in maart een groot festival gehouden.

De priesters van Cybele's cultus stonden bekend als 'Galli'. Volgens de bronnen castreerden de Galli zichzelf om Cybele en Attis te eren, die beiden ook gecastreerd waren. Ze vereerden de godin door zich te tooien met dennenappels, harde muziek te draaien, hallucinogene planten te gebruiken en te dansen. Tijdens ceremonies verminkten haar priesters hun lichaam, maar voelden geen pijn.

In Phrygië zijn er geen gegevens over de cultus of verering van Cybele. Wel zijn er veel beelden van een vrouw met overgewicht die zit met een of twee leeuwen naast zich. Volgens archaelogici stellen de beelden Cybele voor. De Grieken en Romeinen hielden betere gegevens bij over de cultus van Cybele, maar toch was er niet veel informatie te vinden over wie zij was.

Cybele's afbeeldingen

Cybele komt voor in vele beroemde kunstwerken, beeldhouwwerken en geschriften, waaronder in de werken van Pausanias en Diodorus Siculus. In Madrid, Spanje, staat een fontein met het beeld van de godin, die haar laat zien als de 'moeder van allen' zittend in een charriot met twee leeuwen eraan vast. Zij stelt Moeder Aarde voor en de leeuwen symboliseren de plicht en gehoorzaamheid van het nageslacht aan de ouder.

Een ander beroemd beeld van Cybele van Romeins marmer bevindt zich in het Getty Museum in Californië. Het beeld toont de godin tronend, met een leeuw rechts van haar, een cornucopia in de ene hand en een muurkroon op haar hoofd.

In het kort

Hoewel niet veel mensen Cybele kennen, was zij een zeer belangrijke godheid, verantwoordelijk voor de schepping van alles - goden, godinnen, het universum en alles. De beroemdste mythen over Cybele gaan over haar oorsprong en haar incestueuze relatie met haar eigen zoon Attis, maar verder is er niet veel bekend over de Phrygische godin.