Sumeriërs waren de eerste geletterde mensen in het oude Mesopotamië, die hun verhalen schreven in spijkerschrift, op zachte kleitabletten met behulp van een scherpe stok. Oorspronkelijk bedoeld als tijdelijke, vergankelijke stukken literatuur, zijn de meeste spijkerschrift-tabletten die vandaag de dag bewaard zijn gebleven, dat geworden dankzij onbedoelde branden.

Wanneer een opslagplaats vol kleitabletten in brand vloog, werd de klei gebakken en hard, waardoor de tabletten bewaard bleven en wij ze nu, zesduizend jaar later, nog steeds kunnen lezen. Vandaag de dag vertellen deze tabletten ons mythen en legenden die door de oude Sumeriërs werden gecreëerd, waaronder verhalen over helden en goden, verraad en lust, en over natuur en fantasie.

Sumerische godheden waren allemaal verwant, misschien wel meer dan in enige andere beschaving. De belangrijkste goden en godinnen van hun pantheon zijn broers en zussen, moeders en zonen, of zijn met elkaar getrouwd (of verwikkeld in een combinatie van huwelijk en verwantschap). Zij waren manifestaties van de natuurlijke wereld, zowel aardse (de aarde zelf, planten, dieren), als hemelse (de zon, de maan, Venus).

In dit artikel kijken we naar enkele van de beroemdste en belangrijkste goden en godinnen uit de Soemerische mythologie die de wereld van die oude beschaving vorm gaven.

Tiamat (Nammu)

Tiamat, ook bekend als Nammu was de naam van het oerwater waaruit al het andere in de wereld voortkwam. Sommigen zeggen echter dat zij een scheppingsgodin was die uit de zee opstond om de aarde, de hemel en de eerste goden te baren. Pas later, tijdens de Sumerische Renaissance (Derde Dynastie van Ur, of Neo-Sumerische Rijk, ca. 2.200-2-100 v.Chr.) werd Nammu bekend onder de naam van Tiamat .

Nammu was de moeder van An en Ki, de personificaties van de aarde en de lucht. Zij zou ook de moeder zijn van de watergod, Enki Ze stond bekend als de ' dame van de bergen', Volgens sommige bronnen schiep Nammu de mens door een beeldje van klei te maken en tot leven te wekken.

An en Ki

Volgens de Sumerische scheppingsmythes was er in het begin der tijden niets anders dan de eindeloze zee, genaamd Nammu Nammu baarde twee godheden: An, de god van de hemel, en Ki, de godin van de aarde. Volgens sommige legenden was An de gemalin van Ki en tevens haar zuster.

An was de god der koningen en de hoogste bron van alle gezag over het universum dat hij in zich droeg. Samen brachten zij een grote verscheidenheid aan planten op aarde voort.

Alle andere goden die later ontstonden waren de nakomelingen van deze twee gemalin godheden en kregen de naam de Anunnaki (zonen en dochters van An en Ki). De meest prominente van hen allen was Enlil, de god van de lucht, die verantwoordelijk was voor het in tweeën splitsen van hemel en aarde. Daarna werd Ki het domein van alle broers en zussen.

Enlil

Enlil was de eerstgeboren zoon van An en Ki en de god van de wind, lucht en stormen. Volgens de legende leefde Enlil in volledige duisternis, omdat de zon en de maan nog niet waren geschapen. Hij wilde een oplossing vinden voor het probleem en vroeg zijn zonen, Nanna, de god van de maan en Utu, de god van de zon, om zijn huis op te fleuren. Utu werd nog groter dan zijn vader.

Bekend als de hoogste heer, schepper, vader, en ' razende storm', Enlil werd de beschermer van alle Sumerische koningen. Hij is vaak beschreven als een destructieve en gewelddadige god, maar volgens de meeste mythen was hij een vriendelijke en vaderlijke god.

Enlil bezat een object genaamd de ' Tablet of Destinies'. die hem de macht gaf te beslissen over het lot van alle mensen en goden. In de Soemerische teksten staat dat hij zijn macht verantwoordelijk en welwillend gebruikte en altijd waakte over het welzijn van de mensheid.

Inanna

Inanna werd beschouwd als de belangrijkste van alle vrouwelijke godheden van het oude Sumerische pantheon. Ze was de godin van de liefde, schoonheid, seksualiteit, justitie en oorlog. Op de meeste afbeeldingen draagt Inanna een uitgebreide hoofdtooi met horens, een lange jurk, en vleugels Ze staat op een vastgebonden leeuw en houdt magische wapens in haar handen.

Het oude Mesopotamische heldendicht ' Epos van Gilgamesh', vertelt het verhaal van de afdaling van Inanna in de Onderwereld. Het was het schaduwrijk, een duistere versie van onze wereld, waar niemand mocht vertrekken als hij er eenmaal binnen was. Inanna beloofde de poortwachter van de Onderwereld echter dat zij iemand van bovenaf zou sturen om haar plaats in te nemen als zij mocht binnengaan.

Ze had verschillende kandidaten in gedachten, maar toen ze een visioen zag van haar man Dumuzi die vermaakt werd door vrouwelijke slavinnen, stuurde ze demonen om hem naar de Onderwereld te slepen. Toen dit gedaan was, mocht ze de Onderwereld verlaten.

Utu

Utu was de Sumerische god van de zon, gerechtigheid, waarheid en moraal. Men zegt dat hij elke dag terugkeert in zijn strijdwagen om het leven van de mensheid te verlichten en het licht en de warmte te verschaffen die planten nodig hebben om te groeien.

Utu wordt vaak beschreven als een oude man en wordt afgebeeld met een gekarteld mes. Hij wordt soms afgebeeld met lichtstralen vanaf zijn rug en met een wapen in zijn hand, meestal een snoeizaag.

Utu had vele broers en zussen, waaronder zijn tweelingzus Inanna. Samen met haar was hij verantwoordelijk voor de handhaving van de goddelijke gerechtigheid in Mesopotamië. Toen Hammurabi zijn Wetboek van Gerechtigheid in een diorieten stele kerfde, was het Utu (Shamash zoals de Babyloniërs hem noemden) die de wetten aan de koning zou hebben gegeven.

Ereshkigal

Ereshkigal was de godin van de dood, onheil en de onderwereld. Ze was een zuster van Inanna, de godin van liefde en oorlog, met wie ze op een bepaald moment in hun jeugd ruzie kreeg. Sindsdien bleef Ereshkigal verbitterd en vijandig.

De chthonische godin komt in veel mythen voor, een van de beroemdste is de mythe van Inanna's afdaling naar de onderwereld. Toen Inanna de onderwereld bezocht waar ze haar krachten wilde uitbreiden, ontving Ereshkigal haar op voorwaarde dat ze elke keer dat ze een van de zeven deuren van de onderwereld passeerde een kledingstuk verwijderde. Tegen de tijd dat Inanna de tempel van Ereshkigal bereikte, was zeEnki, de god van de wijsheid, kwam Inanna te hulp en bracht haar tot leven.

Enki

Inanna's redder, Enki, was de god van het water, mannelijke vruchtbaarheid en wijsheid. Hij vond kunst, ambachten, magie, en elk aspect van de beschaving zelf uit. Volgens de Sumerische scheppingsmythe, ook genaamd De Eridu Genesis Het was Enki die koning Ziusudra van Shuruppak ten tijde van de Grote Vloed waarschuwde om een schuit te bouwen die groot genoeg was om alle dieren en mensen erin te laten passen.

De vloed duurde zeven dagen en nachten, waarna Utu aan de hemel verscheen en alles weer normaal werd. Vanaf die dag werd Enki aanbeden als de redder van de mensheid.

Enki wordt vaak afgebeeld als een man bedekt met vissenhuid. Op het Adda-zegel is hij afgebeeld met twee bomen naast zich, die de vrouwelijke en mannelijke aspecten van de natuur symboliseren. Hij draagt een kegelvormige hoed en golvende rok, en in elk van zijn schouders stroomt een waterstroom.

Gula

Gula, ook bekend als Ninkarrak was de godin van de genezing en de beschermvrouwe van de artsen. Ze was bekend onder vele namen, waaronder Nintinuga, Meme, Ninkarrak, Ninisina, en "de dame van Isin", die oorspronkelijk de namen waren van verschillende andere godinnen.

Naast een ' grote dokteres Gula werd ook geassocieerd met zwangere vrouwen. Zij kon ziekten van zuigelingen behandelen en was bedreven in het gebruik van diverse chirurgische instrumenten zoals scalpels, scheermessen, lancetten en messen. Zij genas niet alleen mensen, maar gebruikte ziekte ook als straf voor boosdoeners.

De iconografie van Gula toont haar omringd door sterren en met een hond. Ze werd in heel Sumerië vereerd, hoewel haar belangrijkste cultuscentrum in Isin (het huidige Irak) was.

Nanna

In de Sumerische mythologie was Nanna de god van de maan en de belangrijkste astrale godheid. Geboren uit Enlil en Ninlil, respectievelijk de god en godin van de lucht, was het Nanna's rol om licht te brengen in de donkere hemel.

Nanna was een beschermgod van de Mesopotamische stad Ur. Hij was getrouwd met Ningal, de Grote dame, met wie hij twee kinderen kreeg: Utu, de god van de zon, en Inanna, de godin van de planeet Venus.

Er wordt gezegd dat hij een baard had die helemaal van lapis lazuli was en dat hij reed op een grote, gevleugelde stier, een van zijn symbolen. Hij wordt op cilinderzegels afgebeeld als een oude man met een halvemaansymbool en een lange, vloeiende baard.

Ninhursag

Ninhursag, ook gespeld als ' Ninhursaga'. in het Soemerisch, was de godin van Adab, een oude Soemerische stad, en Kish, een stadstaat ergens in het oosten van Babylon. Ze was ook de godin van de bergen en van rotsachtige, steenachtige grond, en was uiterst machtig. Ze had het vermogen om wilde dieren voort te brengen in de woestijn en de uitlopers.

Ook bekend als Damgalnuna of Ninmah, Nanna was een van de zeven belangrijkste godheden van Sumerië. Ze wordt soms afgebeeld met omegavormig haar, een gehoornde hoofdtooi en een rok met rijen. Op sommige afbeeldingen van de godin is ze te zien met een knuppel of knots en op andere heeft ze een leeuwenwelp naast zich aan de leiband. Ze wordt beschouwd als de voogdijgodin van veel grote Sumerische leiders.

In het kort

Elke godheid van het oude Soemerische pantheon had een specifiek domein waarover zij de leiding had en elk speelde een belangrijke rol, niet alleen in het leven van de mensen, maar ook in de schepping van de wereld zoals wij die kennen.