Fafnir to jeden z najbardziej znanych smoków z nordyckich mitów i legend, do tego stopnia, że jest inspiracją dla smoków w twórczości Tolkiena, a poprzez nie - większości smoków w dzisiejszej literaturze fantasy i popkulturze. O ile rozpoczął życie jako krasnolud, o tyle kończy je jako plujący trucizną smok, którego chciwość doprowadza do upadku. Oto bliższe spojrzenie.

Kim jest Fafnir?

Fafnir, pisany również jako Fáfnir lub Frænir, był krasnoludem i synem króla krasnoludów Hreidmara oraz bratem krasnoludów Regina, Ótra, Lyngheiðra i Lofnheiðra. Zanim Fafnir pojawi się w opowieści, ma miejsce kilka wydarzeń.

• Nieszczęsna Wydra

Według islandzkiego Saga o Volsungach Bogowie Odyn, Loki i Hsinir podróżowali, gdy natknęli się na brata Fafnira, Ótr. Niestety dla Ótr, w ciągu dnia przybierał on postać wydry, więc bogowie pomylili go ze zwykłym zwierzęciem i zabili.

Obdarli wydrę ze skóry i ruszyli w dalszą drogę, docierając w końcu do siedziby krasnoludzkiego króla Hreidmara. Tam bogowie popisali się skórą wydry przed Hreidmarem, który rozpoznał w niej swojego martwego syna.

• Gods Taken Hostage

Wściekły, krasnoludzki król wziął Odyna i Hesnira jako zakładników i zlecił Lokiemu znalezienie okupu za pozostałych dwóch bogów. Podstępny bóg musiał znaleźć tyle złota, aby wypchać skórę wydry pełną złota, a następnie pokryć ją czerwonym złotem.

Loki w końcu znalazł złoto Andvari i złoty pierścień Andvaranaut. Jednak zarówno pierścień, jak i złoto były przeklęte, by przynieść śmierć temu, kto je posiadał, więc Loki pospieszył oddać je Hreidmarowi. Nieświadomy klątwy król przyjął okup i pozwolił bogom odejść.

• Chciwość Fafnira

W tym miejscu do historii wkracza Fafnir, który zazdrościł ojcu jego skarbu i zabił go, zabierając dla siebie zarówno złoto Andvari, jak i pierścień.

Ogarnięty chciwością Fafnir zamienił się wtedy w ogromnego smoka i zaczął pluć jadem na pobliskie ziemie, by trzymać ludzi z daleka.

• Sigurd planuje zabić Fafnira.

Ponieważ klątwa złota wciąż była aktywna, wkrótce nastąpiła śmierć Fafnira. Rozgniewany na brata za zabicie ich ojca, krasnoludzki kowal Regin zlecił swojemu przybranemu synowi Sigurdowi (lub Sigurdowi w większości germańskich wersji) zabicie Fafnira i odzyskanie złota.

Regin mądrze poinstruował Sigurda, by nie stawiał czoła Fafnirowi twarzą w twarz, lecz wykopał dół na drodze, którą Fafnir szedł do pobliskiego strumienia i uderzył w serce smoka od dołu.

Sigurd zaczął kopać i otrzymał kolejne rady od samego Odyna, przebranego za starca. Bóg Wszechojciec poradził Sigurdowi, aby wykopał więcej rowów w dole, aby nie utonął we krwi Fafnira, gdy już go zabije.

• Śmierć Fafnira

Gdy dół był już gotowy, Fafnir zszedł z drogi i przeszedł nad nim. Sigurd uderzył swym wiernym mieczem Grama i śmiertelnie zranił smoka. Umierając, smok ostrzegł swego siostrzeńca, by nie brał skarbu, gdyż jest on przeklęty i przyniesie mu śmierć. Jednak Sigurd powiedział Fafnirowi, że "... wszyscy ludzie umierają " i wolałby umrzeć bogaty.

Po śmierci Fafnira Sigurd zabrał nie tylko przeklęty pierścień i złoto, ale także serce Fafnira. Następnie spotkał się z Reginem, który planował zabić swojego przybranego syna, ale najpierw poprosił Sigurda o ugotowanie mu serca Fafnira, gdyż jedzenie serca smoka miało dawać wielką wiedzę.

• Sigurd poznaje plan Regina.

Podczas gotowania Sigurd przypadkowo oparzył się kciukiem o gorące serce i włożył je do ust. Zostało to jednak uznane za zjedzenie kęsa z serca i otrzymał on zdolność rozumienia mowy ptaków. Usłyszał wtedy dwa ptaki Oðinnic (ptaki Odyna, prawdopodobnie kruki), które dyskutowały między sobą o tym, jak Regin planuje zabić Sigurda.

Uzbrojony w tę wiedzę i swój miecz Gram, Sigurd zabił Regina i zatrzymał dla siebie zarówno skarb, jak i serce Fafnira.

Znaczenie i symbolika Fafnira

Tragiczna opowieść Fafnira zawiera wiele morderstw, w większości między krewnymi. Ma to symbolizować siłę chciwości i to, jak może ona skłonić nawet najbliższych ludzi i członków rodziny do robienia sobie nawzajem niewyobrażalnych rzeczy.

Oczywiście, jak w większości nordyckich sag, zaczyna się od tego, że Loki robi jakieś psoty, ale to nie odbiera krasnoludom ich licznych błędów.

Ze wszystkich morderców w Saga o Volsungach Fafnir wyróżnia się jednak tym, że jego chciwość nie tylko doprowadziła go do popełnienia pierwszej i najohydniejszej zbrodni, ale także do przemiany w ziejącego trucizną smoka. Sigurd, choć również kierowany chciwością, jest bohaterem sagi i wydaje się odporny na klątwę złota, gdyż nie umiera na końcu opowieści.

Fafnir i Tolkien

Każdy, kto czytał J. R. R. Tolkiena The Hobbit, jego Silmarilion, lub nawet po prostu Władca Pierścieni książki od razu zauważą wiele podobieństw między nimi a opowieścią o Fafnirze. Podobieństwa te nie są przypadkowe, gdyż Tolkien przyznaje, że czerpał wiele inspiracji z mitologii północnoeuropejskich.

Istnieje jedna wyraźna paralela między Fafnirem a smokiem Smaugiem w The Hobbit.

• Oba są olbrzymimi i chciwymi smokami, które ukradły krasnoludom ich złoto i które terroryzują pobliskie ziemie, chroniąc swoje upragnione skarby.
• Obaj zostają zabici przez dzielnych halflingów (hobbitów, w przypadku Bilbo) bohaterów.
• Nawet mowa, którą Smaug wygłasza do Bilbo, zanim Bilbo go zabije, bardzo przypomina rozmowę Fafnira i Sigurda.

Inny ze słynnych smoków Tolkiena, Glaurung z The Book of Lost Tales w Silmarilion jest również opisany jako ziejący trucizną olbrzymi smok, który zostaje zabity przez bohatera Turina od dołu, podobnie jak Sigurd zabił Fafnira.

Skoro zarówno Glaurung, jak i Smaug posłużyli za wzór dla większości smoków we współczesnej fantasy, można śmiało powiedzieć, że Fafnir zainspirował ostatnie sto lat literatury fantasy.

Prawdopodobnie najważniejsza paralela między Saga o Volsungach i dzieł Tolkiena jest jednak motyw "korumpującej chciwości" i złotego skarbu, który przyciąga ludzi, a potem prowadzi ich do zguby.Jest to motyw przewodni w Władca Pierścieni gdzie przeklęty złoty pierścień prowadzi do niezliczonych śmierci i tragedii z powodu chciwości, którą wywołuje w ludzkich sercach.

Zakończenie

Dziś, choć sam Fafnir nie jest zbyt znany przez większość ludzi, jego wpływ można dostrzec w wielu wybitnych dziełach literackich, przez co ma on duże znaczenie kulturowe.