De toren van Babel is een joodse en christelijke oorsprongsmythe die de veelheid van talen op aarde probeert te verklaren. Het verhaal staat in Genesis 11:1-9. Dit plaatst het verhaal chronologisch na de Grote Vloed en voordat Abraham God ontmoet.

Sommige geleerden beschouwen het als niet-authentiek, op grond van het argument dat het asynchroon is met de verzen die er onmiddellijk aan voorafgaan. Dit is echter niet nodig, omdat het verhaal ook kan worden gelezen als een verklaring voor de samenvatting van de verspreiding van volkeren over de aarde na de zondvloed.

Oorsprong van de Toren van Babel mythe

Kunstenaarsimpressies van de Toren van Babel

De uitdrukking "toren van Babel" komt in het Bijbelse verhaal niet voor, maar de toren wordt gebouwd in het midden van een nieuwe stad die ook in aanbouw is. Pas nadat de Heer de talen heeft verward, wordt de stad Babel genoemd, wat verward of gemengd betekent.

Er is tekstueel, archeologisch en theologisch bewijs dat de stad Babel in dit verhaal één en dezelfde is als de stad Babylon, die een belangrijke rol speelt in de geschiedenis van de Hebreeën.

Het tekstuele bewijs dat Babel synoniem is met Babylon staat in hoofdstuk 10 vers 9-11. Terwijl de auteur de genealogie geeft van de zonen van Noach en hoe hun nakomelingen naties verwekten, komt hij bij een man met de naam Nimrod. Nimrod wordt beschreven als de eerste van "een machtig man". Dit lijkt te betekenen dat hij een groot leider en heerser was.

De omvang van zijn koninkrijk is vrij groot, en hij is verantwoordelijk voor de bouw van verschillende prominente steden in de oudheid, waaronder Nineve en Babel. Babel is geplaatst in een land dat Shinar heet, waardoor de stad op dezelfde plaats ligt als Babylon.

Archeologisch bewijs voor de Toren van Babel

Ziggurat - inspiratie voor de Toren van Babel

Hoewel de toren in de kunstgeschiedenis vele vormen aanneemt, identificeren archeologen hem met de ziggurats die in dit deel van de oude wereld gebruikelijk waren.

Ziggurats waren trapvormige piramidevormige bouwwerken die essentieel waren voor de verering van goden in de oude Mesopotamische culturen Het bestaan van een dergelijk bouwwerk in Babylon blijkt uit talrijke historische verslagen.

Bekend als Etemenanki, was deze ziggurat gewijd aan de god Marduk Etemananki was oud genoeg om te zijn herbouwd door koning Nebukadnezar II, en stond nog steeds overeind, hoewel het in verval was geraakt, ten tijde van de verovering door Alexander. De archeologische site van Etemenanki ligt ongeveer 80 mijl buiten Bagdad, Irak.

Net als het verhaal van de zondvloed vertoont het verhaal van de toren van babel overeenkomsten met mythen uit andere oude culturen.

• In het Grieks en dan Romeinse mythologie vochten de goden met reuzen om de heerschappij. De reuzen probeerden de goden te bereiken door bergen te stapelen. Hun poging werd tenietgedaan door Jupiters bliksemschichten.
• Er is een Sumerisch verhaal over koning Enmerkar die een enorme ziggurat bouwt en tegelijkertijd bidt voor de hereniging van mensen onder één taal.
• In de culturen van Amerika bestaan verschillende verhalen die lijken op Babel. Een ervan gaat over de bouw van de Grote Piramide van Cholula, de grootste piramide in de nieuwe wereld. Het verhaal gaat dat deze eveneens door reuzen werd gebouwd, maar door de goden werd vernietigd.
• De Tolteken, voorgangers van de Azteken, hebben een soortgelijke mythe, evenals de Cherokee.
• Soortgelijke verhalen zijn ook terug te vinden in Nepal.
• David Livingston getuigde van iets dergelijks bij de stammen die hij tegenkwam in Botswana.

Hoewel de Islam veel gemeen heeft met mede Abrahamitische godsdiensten van het jodendom en het christendom bevat de Koran niet het verhaal van Babel, maar wel een enigszins verwant verhaal.

Volgens Soera 28:38 vroeg de farao in de tijd van Mozes aan zijn hoofdadviseur Haman om een toren naar de hemel te bouwen, zodat hij tot de God van Mozes kon opklimmen, want "wat mij betreft is Mozes een leugenaar".

Theologisch belang van de toren van Babel

Er zijn verschillende belangrijke implicaties van de Toren van Babel voor de Joodse en Christelijke theologie.

Ten eerste versterkt het de mythe van de schepping en oorsprong van de wereld. Net als de schepping van het universum, de aarde en al haar levensvormen, samen met het bestaan van zonde en dood, zijn de vele culturen, mensen en talen op aarde te danken aan het opzettelijk handelen van God. Er bestaan geen ongelukken. Dingen ontstaan niet zomaar op natuurlijke wijze, en het was niet het onbedoelde gevolg van een kosmische strijdDe ene God heeft de controle over alles wat op aarde gebeurt.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat er in dit verhaal verschillende echo's zijn van de Hof van Eden. Opnieuw komt God naar beneden ondanks pogingen van mensen om hem te bereiken. Hij wandelt op aarde en kijkt naar wat er gedaan wordt.

Dit verhaal past ook in een steeds terugkerende verhaallijn in het boek Genesis, waarbij het gaat van één man naar meerdere mensen en dan weer terug naar één man. Een vluchtige blik op dit concept gaat als volgt:

Adam is vruchtbaar en vermenigvuldigt zich om de aarde te bevolken. Dan brengt de door de zonde veroorzaakte zondvloed de mensheid terug naar één godvruchtig man, Noach. Zijn drie zonen herbevolken de aarde, totdat de mensen door hun zonde bij Babel opnieuw worden verstrooid. Van daaruit concentreert het verhaal zich op één godvruchtig man, Abraham, van wie nakomelingen zullen komen "zo talrijk als de sterren".

De theologische en morele lessen van de Toren van Babel kunnen op verschillende manieren worden verteld, maar in het algemeen wordt het gezien als het gevolg van menselijke hoogmoed.

Symboliek van de Toren van Babel

Na de zondvloed kreeg de mens de gelegenheid tot wederopbouw, hoewel het van meet af aan duidelijk was dat de zonde niet door het water werd weggespoeld (Noach werd dronken en zijn zoon Ham werd vervloekt omdat hij zijn vader naakt zag).

Toch vermenigvuldigden de mensen zich en bouwden een nieuwe samenleving op met de uitvinding van gebakken bakstenen. Toch keerden zij zich snel af van het aanbidden en eren van God en verruilden dat voor zelfverheffing, het maken van naam voor zichzelf.

Het streven om met de toren naar de hemel te reiken is symbolisch voor hun verlangen om Gods plaats in te nemen en hun eigen verlangens te dienen in plaats van hun Maker. Om dit te voorkomen verwarde God hun talen, zodat zij niet langer konden samenwerken en zich moesten scheiden.

Er zijn ook andere, minder belangrijke morele en theologische implicaties. Eén daarvan kan zijn dat de reden waarom God de verwarring in de talen veroorzaakte, is dat het niet zijn bedoeling was dat zij bij elkaar zouden blijven. Door deze verenigde samenleving op te bouwen, slaagden zij er niet in het gebod te vervullen om vruchtbaar te zijn, zich te vermenigvuldigen en de aarde te vullen. Dit was Gods manier om hen te dwingen de hun opgedragen taak uit te voeren.

In het kort

Het verhaal van de Toren van Babel weerklinkt nog steeds in de cultuur van vandaag. Het verschijnt van tijd tot tijd in televisie, film en zelfs videospelletjes. Meestal staat de toren voor de krachten van het kwaad.

Hoewel het door de meeste geleerden als pure mythe wordt beschouwd, bevat het verschillende belangrijke lessen om de joods-christelijke kijk op de wereld en op het karakter van God te begrijpen. Hij is niet afstandelijk of ongeïnteresseerd in de activiteiten van mensen. Hij handelt in de wereld volgens zijn ontwerp en om zijn doelen te bereiken door op te treden in het leven van mensen.